Karşıyaka'nın kuruluş öyküsü

Karşıyaka Belediyesi tarafından 2021 yılında düzenlenen “Karşıyaka 3.Kültür ve Çevre Sempozyumu”, Karşıyaka tarihine yapılan katkılarla geçtiğimiz ay dijital kitap olarak yayımlandı.

Bu kitapta, Karşıyaka Spor Kulübü’nün kuruluşu ile ilgili ilk kez sunduğumuz belgelerle tarihimiz artık belgelendirilmiş oldu. Ve kuruluşumuza ait çelişkili ifadeler de son bulmuş oldu.

Sizlere bu makalemden önemli noktaları bu yazımızda sunmak, daha fazla kişiye ulaştırmak istedik. İşte Kaf Sin Kaf kuruluşuna ait önemli anektodlar.

TÜRKLER SPOR SAHASINDA – ATATÜRK LİSESİ

19. Yüzyılın sonlarında memleketimizde olduğu gibi, tüm dünyada spor ve futbol gelişmeye çalışan bir evredeydi. Osmanlı Devleti'nde kurulan kulüpler genellikle levanten ve gayri müslimlerin kurduğu kulüplerdi. Bu süreçte, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin iktidarı devraldığı İkinci Meşrutiyet sonrası İstanbul, İzmir, Selanik gibi kozmopolit şehirlerde, Türklerde kulüp kurarak yabancılarla mücadele etme hevesine düşmüştü.

Bu mücadele ile, ilk olarak payitahtta yani İstanbul’da Türk kulüpleri görünür olmaya başladılar. 1900’lü yıllarda başlayan bu kolektif spor hareketleri, İzmir’de ilk defa mekteplere girmiştir.

İzmir’de Türkler arasında ilk spor hareketleri, Jimnastik hocası Selim Sırrı(Tarcan) beyin İzmir İdadisi’ne tayini ile başlamıştır. Rumi 1312(Miladi 1896)’yi, İzmir şehri mekteplerinde, mümarese-i bedeniyye’nin yani beden eğitimi, jimnastik ve spor hareketlerinin Türk gençlerine ilk öğretildiği tarih olarak belirtebiliriz.

MÜDAFAA-Yİ MİLLİYE CEMİYETİ HİMAYE EDİYOR!

İzmir'de mektepler harici Türk gençlerinin kurduğu ilk kulüp olan Karşıyaka Türk Mümarese-i Bedeniyye Terakki Kulübü ile birlikte bu evrede sportif anlamda “devrim” gerçekleşmişti.

1908 tarihli II. Meşrutiyet sonrası kamuoyuna dönük iki beyanname yayımlayan İttihat ve Terakki, bu beyannamelerin ikincisinde “vatanın tehlikede” olduğunu vurgulayarak bine yakın aydına ve özel olarak muhaliflere “Müdafaa-i Milliye” adıyla bir cemiyet kurulması için çağrıda bulunmuştur.

İttihat ve Terakki Merkez-i Umumisi tarafından yayımlanan son beyanname, “Vatanı kurtarmak için uzanacak her ele sarılacağız, öpeceğiz ve vatanı kurtaracağız. Cenab-ı Hak’tan tevfik ve nusret isteriz.” cümleleriyle son buluyordu.

Müdafaa-i Milliye Cemiyeti resmen teşkil etmişti.

İzmir’de spor müsabakalarına Türklerin gayrı nizami katılımı, Müdafaa-i Milliye Cemiyeti’nin faaliyetleri hızlanınca 1914 sonlarında örgütlü hale getiriliyordu. Karşıyakalı Türk gençlerinin memleketin ahvaline paralel şekilde, Müdafaa-i Milliye Cemiyeti saflarına katılımı, kentimiz açısından bir milat oluyordu.

İLK TARİHÇE MİLLİ MÜCADELE KAHRAMANI M.CEMAL AHMED UMAR’DAN!

Yine kulübümüzün Cumhuriyet sonrası ilk umumi(genel) kaptanı, Karşıyaka Spor Kulübü tarihçesini ilk kez ulusal basına aktaran, kurucularımızdan Cemal Ahmed Umar’ın 1926 yılında Spor Alemi dergisinde kendisine sorulan “İzmir Şampiyonu Karşıyaka Kulübü’nün Mazisi” başlıklı makalesinde kuruluşumuzu;
“Günün birinde, ‘Karşıyaka Kulübü nasıl teessüs etti (kuruldu)?’ diye bir sual karşısında bulunacağımı düşünse idim ve bu suale de benim cevap vermekliğim lazım olduğunu bilseydim, kulübü ilk defa tesis edenlerden küçük yaşımda malumat toplamaya çalışırdım. Fakat o zamanlar ne ben buna ihtimal vermiş ve ne de müessisler (kurucular) bunu düşünebilmişlerdi. İzmir’in eski sporcularıyla Karşıyakalıların pekâlâ hatırlayacakları üzere, Karşıyaka’da ‘Omiro Tarlası’ denilen o zamanın asri (modern) stadyumunun topraklarında, henüz yeni alınan ayakkabılarını topa ve topla beraber toprağa vurarak burnunu beyaz bir nesne şekline getiren futbol meraklılarının akşam eve dönünce işittikleri ağır sözler bile buranın cuma günleri kalabalık bir meraklı kitlesi toplamasına mani olamazdı. İşte, biz o zamanın kale arkası futbolcularındanız. Görüyorsunuz ki, mazimiz ne kadar şereflidir. Kale arkasında büyüklerin top atmasını bekleyip yumrukla topa vurmaya pek meraklı olan kaleciye topu atmak, bizim için pek zevkli idi. Bazen topa verdiğimiz yanlış falso neticesi top kaleciye gitmezse arkamıza yerden alma küçük bir taş da yerdik. İşte bu bizim gibi, kale arkası futbolcularına taş atan ve bize kale direği taşıtan futbolcular 328 (1912) senesi Eylülü’nün on ikisinde ‘Karşıyaka Kulübü’ diye bir spor kulübü yaptılar….” diye anlatmıştı.

Anlatım ve sözlü tarihten ziyade, bizim Karşıyaka’nın kuruluşu ile ilgili bulabildiğimiz ilk evrak hicri 19 Kanunuevvel 1330(01.01.1915) miladi tarihli Ahenk gazetesindeki Karşıyaka Terakki Kulübü’nün kuruluşu. Gazete haberinde adı geçen Karşıyaka Terakki Kulübünün tam adı ise Karşıyaka Türk Mümarese-i Bedeniyye Terakki Kulübü.

İlgili tarihteki haber şöyle;

"Her türlü mümarese-i idmaniyeye (beden eğitimine) hizmet etmek emeliyle Karşıyaka’da (Terakki) namı altında (ismiyle) bir kulüp tesis edilmiştir. Kulüp, Karşıyaka Müdafaa-i Milliye Şubesi dairesindedir. Futbol oynamak, kayıkta kürek çekmek, koşmak, yürümek gibi her birisi menafi-i azimeye mucip olan (önemli yararlara neden olan) enva’i idmanlar (çeşitli beden eğitimleri), sporlar icra etmek isteyen gençlerimizin, bugünkü cuma gününden itibaren muamele-i kaydiyelerine ibtidar edilecektir (kayıt işlemlerine başlanacaktır). Muamele-i kaydiyenin cuma günleri zevali saat (öğleden sonra) ikiden altıya kadar ve eyyam-ı sairede (diğer günlerde) beşten sekize kadar icrası karargir olmuştur".

İLK RESMİ MAÇIMIZIN HABERİ

İlk kez tespit ettiğimiz, 28 Ocak 1915 ile 30 Ocak 1915 miladi tarihli gazete kupürlerini ve detaylarını da sempozyumda dile getirdim.

Belirtmiş olduğum iki gazete haberinin ilkinde, yapılan müsabakanın çağrısı ve bilgisi aktarılmış, Karşıyakalı gençlerin gelişimini izlemek isteyenler davet edilmişlerdi.

“Karşıyaka Müdafaa-i Milliye Cemiyeti’nin himayesi altında kurulmuş olan Mümarese-i Bedeniyye Terakki Kulübü ilk defa olarak İzmir İttihad ve Terakki Merkez Ticaret Mektebi Birinci Futbol Takımıyla bugün Karşıyaka’da Osman Paşa Camii Şerifi yanındaki meydanlıkta, alafranga saat ikide(14:00) bir yarış yapacaktır. Gençlik arasında güç ilerlemesini görüp, sevinç getirmek isteyeceklerin  davetli oldukları idaremize bildirilmiştir.“

Haberde geçen “Osmanpaşa Camii yanındaki meydanlık”, Karşıyakalı gençlerin, 1912 yılında bir zeytin ağacı altında kurdukları sevdalarının, ilk kez top oynadıkları alan olan Omiros Tarlası / Bağçesi, şimdiki Karşıyaka Çocuk Yuvası’nın bulunduğu alandır. Omiros Bağçesi’nin, 1924 yılında Karşıyaka Belediyesi tarafından umumi park haline getirildiğini ilaveten aktaralım.

Bulduğumuz haberde, kurucuların tamamının beyanında da belirtilen 1912 yılında, gayrı resmi olarak kurulmuş, mücadele başlamış fakat 1915 yılına gelindiğinde mücadelenin resmileşmesi için hukuki boyut kazanmış ve Karşıyaka Müdafaa-i Milliye Cemiyeti himayesinde resmen ortaya çıkmıştı.

30.01.1915 tarihli diğer haber ise şöyle;

“Evvelsi gün yazdığımız veçhile Karşıyaka’da, Karşıyaka Türk Mümarese-i Bedeniye Kulübü ile İttihad ve Terakki Mektebi arasında yarış yapılmıştır.

Neticede mümarese-i bedeniyye kulübü sıfıra karşı üç gol ile (3-0) kazanmıştır.

Türklüğün gücünü yükseltmeye çalışan her iki kulübü de kutlular ve bu yolda çalışmalarına devam etmelerini dileriz. “

İlgili haberde kulübün kuruluş amacı ise ilk kez ve tüm gerçekliğiyle yazılmıştı.

“Türklüğün gücünü yükseltmeye çalışmak”

Kuruluşumuzdan birkaç sene sonra mütareke ve işgâl dönemi ile birlikte kulübümüz dağılmıştı. Herkes cephelere koşmuştu. Seferberlik, tüm kurucularımızın ve sporcularımızın memleketin kurtuluşuna olan inancıyla başlamıştı.

CUMHURİYET SONRASI ADI: KARŞIYAKA GENÇLER BİRLİĞİ

9 Eylül 1922 büyük istirdat(kurtuluş)’a kadar işgal halinde bulunan kulübümüz, 1922 senesi Teşrinievveli’nde toplanan 58 Karşıyaka sevdalısı tarafından yeniden Karşıyaka Gençler Birliği namında ortaya çıkmıştı.

Karşıyaka Gençler Birliği kuruluşu ilk kez ulusal basına şöyle yansımıştı:

İzmir’de
Ahiren(son zamanlarda) Karşıyaka Gençliği, bir içtima(toplantı) akd ederek(düzenleyerek) vasi programlarıyla(tarihi geçmişine mirasçı olarak) sporda faaliyete geçmeği taht-ı karara almışlardır. Her vakit gayretleriyle temayüz eden(diğerleri arasında kendini gösteren) Karşıyaka gençlerini tebrik ve kendilerine muvaffakiyet(başarı) temenni eyleriz.

1925 YILINDA KAF SİN KAF’A DÖNÜŞÜYOR!

22 Nisan 1925 tarihinde adını bu günkü şekliyle Karşıyaka Spor Kulübü olarak değiştirerek daha da güçlendiriyordu.

“Efendim,

“Karşıyaka Gençler Birliği” ismiyle çalışan kulübümüzün bâdema(bundan böyle) “Karşıyaka Spor Kulübü” namıyla tevsimine(isimlendirilmesine) karar verilmiş olmakla bu hususun muhterem gazetenizle ilanını rica ederiz efendim.

Karşıyaka Spor Kulübü reisi Fikri”

1925-1926 sezonunda, İzmir mıntıka şampiyonu olarak tüm Türkiye’de adından söz ettiren Karşıyaka ve kulübümüzün kurucu futbolcularından, ilk milli futbolcumuz ve ilk kaptanımız Vahyi bey ise iki defa milli formayı giyerek, Altay’lı Hamid bey’den sonra İzmir’de milli formayı terleten ikinci futbolcu oluyordu.

1925 ve 1926 yılında Gazi Mustafa Kemal Atatürk kulübümüzü iki defa ziyaret ediyordu. Bu ziyaretlerinde kulüp şeref defterini de imzalayan Atatürk, Karşıyaka gençliğini “iftihara şâyân” bulmuştu.

1930’larda ise Bisiklet, Yüzme, Denizcilik, Tenis, Güreş ve Atletizm gibi dallarda Türkiye ve Dünya rekorları kulübümüz sporcuları tarafından kırılıyodu.

İzmir genelinde gayrı müslim ve Türk olmayanların spordaki üstünlüğüne karşı, 1912 yılında Karşıyaka ile mücadele boyutunu hukuki ortama taşıyan Müdafaa-i Milliye Cemiyeti, şehirdeki Türk varlığının sporda örgütlenmesinin önünü açmıştır.