Meslek Seçimi Yaparken Nelere Dikkat Etmeliyiz?

Üniversite sınav sonucu 27 Temmuz günü açıklandı. TYT sınavında 2.295.890 adayın, AYT sınavında 1.672.309 adayın ve YDT sınavında 105.573 adayın sınavı geçerli sayıldı.

Bu yıl, devlet üniversitelerinde 651.885 kontenjan, vakıf üniversitelerinde 168.150 kontenjan ve Kıbrıs üniversitelerinde 15.148 kontenjan olmak üzere toplam 845.909 kontenjan ayrıldı.

Adaylar, üniversite tercihlerini 6-14 Ağustos tarihleri arasında http://ais.osym.gov.tr'den yapacaklar. Okulların rehber öğretmenleri EBA üzerinden online olarak adaylara meslek ve tercih danışmanlığı yapacaklar.

Bir insanın hayatında önemli dönüm noktaları vardır. Üniversite tercihleri de bu dönüm noktalarından biridir. Üniversite tercihi, bir meslek seçimi tercihidir. İleride ne olmak istediğimiz, hayattan beklentilerimiz, kişisel özelliklerimiz, dünyayı algılayış biçimimiz meslek seçimine etki eder.

Meslek, hayat boyu bireyin uğraşısıdır. Kişiliğini geliştirdiği, hayata tutunduğu, dünya ile ilişki içinde olduğu bir süreçtir. Onunla yaşanacak ve onunla yol arkadaşlığı yapılacak. Doğru meslek seçimi insanı hayat boyu mutlu eder. Potansiyelini doğru ve etkili bir şekilde kullanarak üretken bir birey olur. Üreten insan mutlu insandır.

Meslek, profesyonel bir uğraş alanıdır. Beceri gerektiren, ücret karşılığında yapılan, kuralları ve ilkeleri belirlenmiş bir uğraş alanıdır. Meslek, para karşılığında yapılır, ancak para kazanmak için yapılmaz. Meslek, insanı zengin etmez. Bir insan para kazanmak ve zengin olmak için mesleğini yürüyorsa, bilin ki, o kişi mesleğini yürütmüyor. Gençlere söyleyeceğim şudur ki; para kazanmak ve zengin olmak için meslek seçmeyin. Mutlu olmak, var olmak ve gelişmek için meslek seçin.

Para kazanan ve zengin olan insanlara elbette saygım var, bu insanlarda bu ülkenin insanına iş istihdamı yaratıyorlar. Örneğin, bir inşaat mühendisi, kurduğu inşaat şirketiyle ev yapıp satıyorsa o artık inşaat mühendisliği mesleğini icra etmiyor, müteahhitlik yapıyor. Bir öğretmen, girişimciliği ve yaratıcılığıyla özel okul açmışsa, kurucu olarak okulun başında ise, o kişi artık öğretmenlik yapmıyor, özel okul kurucusu, eğitim kurumu işletmecisi veya eğitim sektörü girişimcisidir.

Meslek, bir insanın normal standartlarda yaşamını sürdürecek, temel ihtiyaçları temin edecek düzeyde maddi gelir imkanı sunar. Mesleğin kazancıyla insan; tutumlu ve planlı harcama ile ev ve araba alabilir, çocuklarını okutabilir…

Meslek, doğuştan getirdiğimiz yeteneklerimizi, kendimizi gerçekleştirme yolunda olduğumuz çabamızı, hayatta var oluşumuzu ve mutlu olmamızı sağlayan önemli bir uğraş alanıdır. Meslek seçerken meslek özelliklerine dikkat etmek gerekir. Birey, mesleğin kriterleriyle, uyumlu ve anlamlı bir ilişki geliştirmelidir. Bir meslek seçerken nelere dikkat etmemiz gerekir? Nasıl seçmeliyiz? Meslek ve birey arasındaki ortak noktalar neler olmalıdır?

Meslek Seçimi Yaparken Nelere Dikkat Etmeliyiz?

1. İlgi ve Yetenekler: Yetenek; Bir işi anlama, kavrama ve yapabilme becerisidir. zihinsel, sosyal ve fiziksel alanda kendini gösterir. Bireyler, doğuştan getirdiği ve uygun şartlarda gelişip ortaya çıkan yeteneklerini çok iyi tanımalı. İlgiler ise, bireyin bir işe veya bir duruma karşı hoşnutluğudur. Yani o iş ve durumdan hoşlanıp hoşlanmadığı, o işe ve duruma ne kadar içselleştirdiğidir. Bir insanın bir işe karşı beğen duygusu, bir ilgidir. Bir insan bir şeyi beğeniyorsa, o işe karşı ilgisi vardır demektir.

Bireyler, ilgi ve yeteneklerine göre meslek seçiminin gerektirdiği, bölüm ve programlara yönelmelidir. Üniversite sınavında testlerden gösterdiği başarı, yetenekleri konusundan önemli bir kriterdir. Yeteneklerin tanınması ve fark edilmesinde; adayın eğitim sürecindeki derslerdeki başarısı, üniversite tercihinde önemli bir kriterdir. Örneğin; matematik derslerinde çok başarılı olan bir öğrenci, muhtemelen mühendislik, tıp ve sayısal işlem gerektiren öğretmenlik programları bu aday için uygun olabilir. Edebiyat ve sosyal derslerinde başarılı olan bir aday, Fen-Edebiyat fakültelerinin sosyal alanda eğitim veren programlarına ve sosyal alan öğretmenlik programlarına tercih etmeleri önerilir. Eğer aday hem sayısal alanda, hem de sosyal alanda başarılı ise, bu aday her iki alanda tercih yapabilir. Her iki alanda başarılı olan adaylar, bu durumda mesleklere olan ilgi düzeyleri belirleyici olabilir.

2. Mesleğin Gerektirdiği Beceriler: Her mesleğin özellikleri vardır. Bireyden beklentileri vardır. Bireyden ne tür beceriler istiyor? Nasıl bir kişilik özellikleri istiyor? Nasıl bir birey tipi istiyor? Adaylar bu soruların cevaplarını arayıp bulmalıdırlar. Mesleğin gerektirdiği zihinsel, sosyal ve duygusal beceriler iyi tanınmalıdır. Bu mesleğin istedikleri bende ne kadar var? Ne kadarını geliştirebilirim? Bu meslekle ne kadar uyuşabilirim? Mesleğin çalışma şartları iyi bilinmeli. Örneğin, açık hava veya kapalı alan mesleği mi? Mesleği yürütürken rahatsız eden kokular var mı? Mesleğin çalışma saatleri bilinmeli. El-kol becerilerim bu mesleğe yapmama uygun mu? Örneğin, el becerisi çok gelişmemiş olan bir birey, Diş Hekimliğinde başarılı olabilir mi? İnsana yardım meslekleri olarak gördüğümüz, psikologlar, psikolojik danışmalar, öğretmenler insanlarla empati kurabilme, yardım edebilme, diğer insanların gözünden dünyaya bakabilme becerisine sahip olmaları gerekir.

3. Mesleğin Geleceği ve İş İmkanı: Her mesleğin bir kullanım süresi vardır. Kimi meslekler insanlık tarihi var oldukça yaşamını sürdürmekte, kimi meslekler bir insan ömrü kadar ömrü olmuş. Meslekte ilerleme ve kariyer yapma imkanı araştırılmalıdır. Mesleğin ileriki dönemlerde değerini koruyup korumayacağı, varlığını sürdürüp sürdürmeyeceğine iyi bakılmalıdır. Bir mesleğin yaşamını sürdürebilmesi için, toplum tarafından ihtiyaç duyulması gerekir. Ne kadar ihtiyaç duyuluyorsa o kadar iş imkanı vardır demektir. Az ihtiyaç duyulan meslekler, daha az iş imkanı demektir. Mesleğin ücret getirisi ne kadar? Maddi imkanları ne kadar? Mesleğin gerektirdiği beceri ile meslek insanına sunduğu maddi imkan arasında dengeli bir ilişki var mı? Bu soruların cevabı meslek seçiminde bize yol gösterici olacaktır.

4. Ailenin Beklentisi: Meslek seçiminde bireyin kişisel özellikleri, mesleğin gerektirdiği beceriler ve iş imkanının yanında ailenin beklentisi mesleki karar tercihinde önemli bir etken olabilir. Ailenin beklentisi ve ailenin birey ile olan güçlü bağları meslek seçiminde etki edebiliyor. Örneğin, ailenin tek çocuğu ve güçlü bir aile bağları olan bir birey, tercihini aile yakınında ve aileden destek görebileceği bir mesleğe yönelebiliyor. Örneğin, baba inşaat mühendisi ve bir inşaat şirketi var. Bu ailenin çocuğu baba mesleğini sürdürmek ve eğitim sonrası hazır bir işin başına geçme düşüncesinden dolayı inşaat mühendisliği veya mimarlık bölümlerini tercih edebilir. Aileden ayrı kalmak istemeyen ve ailesiyle yaşamaktan mutlu olan bir birey, ailesinin bulunduğu şehirde iş bulacak ve kendisinin de tercih edebileceği bir meslek tercihinde bulunabilir.

5. Mesleğin Yapıldığı Yerler: Mesleğin devlet, özel sektör ve kendi işini kurma şeklinde çalışma alanlarının olması meslek seçiminde önemli bir etkendir. Bazı meslekler devlet, özel sektör ve kendi işimiz olarak sürdürülebilirken, bazı meslekler ya devlet ağırlıklı, ya özel sektör ağırlık ya da kendi işimiz olarak sürdürülmekte. Garanti maddi getiri ve belirlenmiş çalışma şartları isteyen bir kişi daha çok kamu sektöründe iş imkanı olan mesleklere yönelebilir. Girişken, yaratıcı ve inovatif özellikleri olan bir birey, daha çok özel sektör ve kendi işini kurabileceği bir meslek tercihinde bulunması beklenebilir. Birey, mesleğin icra edildiği sektörlere göre de meslek tercihinde bulunabilir. Hiç devlet sektöründe çalışma beklentisi olmayan birinin Kamu Yönetimi bölümü seçmesi makul bir seçim değildir.

6. Yurtdışı İmkanları: Mesleğin yurt içinde sürdürülebilirliği ile yurt dışı imkanları çok iyi araştırılmalı. Mesleğini yurt içinde sürdürecek bir kişinin, mesleğin yurtdışında karşılığı olup olmadığına bakmaz. Kişinin yurtdışı hayali ve beklentisi varsa, yurtdışında mesleği sürdürebilme imkanları olan meslek tercihine yönelmesi daha makul görülebilir. Kamu Yönetimi bölümü tercihinden bulunan bir kişinin, yurtdışında çalışma şartları daha kısıtlı, hatta yok gibidir. Ancak, Uluslararası İlişkiler, Uluslararası Ticaret ve Lojistik Yönetimi, Deniz ve Liman İşletmeciliği Yönetimi, Endüstri Mühendisliği, Tıp, Bilgisayar Mühendisliği, İnşaat Mühendisliği, Enerji Mühendisliği gibi bölümler yurtdışında iş imkanı olan meslekler olarak sayabiliriz.

7. Meslek-İnsan İlişkisi: Hayata bakışımız, değer yargılarımız, inançlarımız, felsefi düşüncemiz meslek seçiminde etki eden çok önemli etkenlerdir. Aslında meslek seçimi demek, o meslekle psikolojik sözleşme yapmak demektir. Nasıl ki, insanlar mal alıp satarken basit bir kural sözleşmesi yapıyorsa, meslek seçiminde, meslekle bir sözleşme yaparak işe ve mesleğe başlıyoruz. Yani, mesleğin gerektirdiği çalışma şartlar ile mesleğin kişiden beklentilerine karşı, kabul duygusu ne kadar yüksek ise, o düzeyde mesleki psikolojik sözleşmeye bağlı kalmış oluyoruz. Meslekleri, insan ilişkileri bakımından iki gruba ayırabiliriz. Birincisi doğrudan insan ilişkileri gerektiren “insan mesleği”, ikincisi insan ilişkileri gerektirmeyen “insan dışı meslekler”. Öğretmenlik, avukatlık, doktorluk, hemşirelik birer insan mesleğidir. İnsan meslekleri doğrudan insanlarla iletişim halinde, işini insan üzerinden yürüten meslek gruplarıdır. İnsanla yüz yüze olan mesleklerdir. Bu meslekler etkili insan ilişkileri ve iletişim becerileri gerektirir. İnsana yardım becerisi gerektirir. Empatik beceri gerektirir. İkincisi, insan dışı meslekler ise, mühendislik ve mimarlık meslekleri (Endüstri mühendisliği kısmen insan mesleği) insanla doğrudan ve yüz yüze iletişim halinde olan meslekler değil. Mühendis, çizimini yaparken insan üzerinden mesleğini icra etmiyor.

8. Mesleğin Toplumsal Statüsü: Her mesleğin toplumda bir karşılığı ve saygınlığı vardır. Bir mesleğin toplumsal statüsü ve toplumdaki algısı mesleğe olan ilgiyi artırır. Toplumdaki saygınlık düzeyi, meslek seçiminde etki eden önemli bir faktördür. Maddi getirisi daha iyi olan meslek mi, yoksa toplumsal statüsü olan meslek mi tercih edilmelidir? Örneğin bilgisayar mühendisi olursunuz, maddi getirisi yüksek olabilir. Devlette doktor olarak çalışan biri bilgisayar mühendisinden az kazanır, ancak toplumda doktorluk mesleğinin statüsü daha yüksektir. Doktor, toplum tarafından daha fazla ilgi görür. Mesleğin statüsü bizim meslek seçmemizde etki eder mi? Toplum tarafından beğenilmek, önemli görülmek insanı mutlu eder. Bu da meslek seçimine etki eder. Toplumun mesleğe olan bakışı ve algısı, meslek seçiminde önemli bir kriterdir.

9. Meslek ve mutluluk ilişkisi: İnsan hayatta mutlu olmak ister. Duygularını engelsiz yaşamak ister. Aklı ve ruhuyla birlikte varoluşunu yaşar. Meslek, insana mutluluk vermeli. Hayatını anlamlı kılmalı. İnsan, mesleğe değer katabilmeli, meslekte o insanı mutlu edebilmeli. İnsan meslek seçerken, zorlanmayacağı, üstesinden gelebileceği, üretebileceği bir meslek seçmelidir. Mesleği yürütürken topluma yararlı olmalı, etrafına katkı sağlamalı. İnsan mutlu olabileceği mesleği seçmeli. Mesleğini keyif içinde, sevgi ve aşk ile yapmalı.

Üniversite tercih döneminde gelecekte mutlu olabilecek meslek seçmenizi dilerim.

Tüm adaylara, anne-babalara sevgi ve saygılarımla…